Informatics Educational Institutions & Programs

Mekurioko geologiari buruzko informazio gutxi dugu, zehazki, eguzki sistemako barne planeten artean datu eta jakintza gutxien dituguna da. Zundentzako eremu arriskutsua da, Eguzkiarekiko duen hurbiltasunagatik eta gainera, planetaren errotazioak ez du laguntzen, 58 egun lurtar behar baititu Merkuriok bere ardatzaren inguruan bira bat emateko. Errotazioaren erruz, NASAren Mariner 10 zunda Merkuriora hurbildu zenean, 1974 eta 1975ean, Eguzkiak argitzen zuen aldean baino ezin izan zituen azterketak egin.

2011ko irailean MESSENGER zundak Merkurioren lurren %99a kartografiatu zuen, kontuan hartzekoa da zunda hau planeta honetara 2004ean iritsi zela. Argazkiak koloreetan, txuri beltzean eta monokrometan atera zituen, Mariner 10 zundak atera zituen argazkiekin alderatuta, askoz kalitate onagoa dute.^[1]

Merkurioko historia geologikoa

Merkurio sortu bezain laster, hau da, duela 4 mila milioi urte inguru, kometa eta asteroideen bonbardaketa handi bat jaso zuen, gutxi gorabehera 200 milioi urte iraun zuena. Garai honetan, Merkuriko lurrazalean milaka krater eratu ziren. Talka krater hauetariko batzuk planetaren magmak estali zituen, ordoki zabalak eratuz, adibidez, Caloris ordokia. Ilargian ere aurkitu daitezke ordoki hauek. Aro hau bukatu bezain laster, Merkurio hozten hasi zen, honen ondorioz, pitzadura handiak eta amildegiak eratu ziren. Amildegi hauek, krater zein ordokien barnean aurki daitezke, beraz, pentsa dezakegu beste egitura geologikoak baino gazteagoak direla. Merkurioren bulkanismo aroa planetaren mantua egonkortu zenean bukatu zen. Egonkorketa honek barneko laba ateratzea galarazi baitzuen. Bulkanismoaren amaiera, planetaren lehen 700 edo 800 milioi urteetan gertatu zen, seguruenik.

Aro hauek amaitu ostean, noizbehinkako asteroide edo kometen talkak baino ez dira gertatu Merkurion.

Lurrazalaren ezaugarri nagusiak

Merkurioren lurrazalaren %60a talka kraterrek osatzen dute, modu uniformean. Merkurioren atmosfera ahula denez, edozein tamainako meteoritoak iristen dira lurrazalera, meteoroideak barne. Planeta honek, bere bizitza guztian zehar meteoritoek eragindako kraterrak jasaten egon da, hau da, 4000 milioi urteetan zehar. Lehen aipatu dugun bezala, Ilargian eta Martitzen bezala, Merkurion ere meteorito bonbardaketa bat egon zen duela 3800 milioi urte inguru arte.

Planeta honetako krater arruntek, ehunka metroko diametroa izatetik ehunka kilometrokoa izateraino igaro daitezke, gainera, Ilargiko kraterrek duten sakoneraren bikoitza dute. Hauetaz gain, badira krater erraldoi batzuk ere, horien adibide dugu Caloris, 1.550 km-ko diametroa baitu eta Merkurion dagoen handiena baita. Dirudienez, krater hau eragin zuen talka bortitzak, mantuko laba isurketa ikaragarriak eragin zituen, 2km-ko altuera duen eraztun bat osatuz kraterraren inguruan. Talka honek eragin zituen ondorioak ere ikaragarriak dira, planetaren aurkako aldean pitzadurak eragin baizituen. Caloris kraterrak arraildura txikiak ditu bere barnean, inoiz ikusi ez direnak, ez Ilargian eta ezta ere Merkurion. Arraildura txiki hauek "armiarma" izena hartzen dute, irudikatzen duten formarengatik. Calorisen albedoa inguruan dituen lurraldeak baino altuago kokaturik dago, Ilargian gertatzen denaren aurkara. Gaur egun, oraindik ez dakigu zein den arrazoia, baina badakigu, Caloris labaz bete zela, bere barnea hondoratuz, gaur egun ikusi daitezkeen arraildurak sortuz. 

Magmaz bete ziren kraterrak, Ilargiaren geologian, "itsaso" izenarekin ezagutzen dira.

Ilargian bezalaxe, Merkurioko kraterrek edozein talka kraterren ezaugarriak dituzte. Esan beharra dago, distiratsuagoak diruditen kraterrak gazteagoak izan ohi direla, bertako lurrazala ondokoena baino gazteagoa baita. Jarraian duzuen irudian ikusi ditzakezue aipatutako ezaugarriak:

Gune malkartsuak ageri dira, bai kraterrak dauden lekuetan eta baita ere gune zapaletan. Lehen aipatu dugun bezala, planetaren hozteak gune malkartsuen eraketa eta pitzadurak eragin zituen eremu ia guztietan.

MESSENGER zundak sumendiak izan daitezkeen mendi edo guneak aurkitu ditu planeta honetan.^[2]

Merkuriok duen dentsitate handiak (5,44 g/cm³), pentsarazten digu, bertako nukleoaren %65a burdinez osaturik dagoela eta nukleo honen tamaina planetaren guztizkoaren %75ekoa dela. Nukleoa 600km-ko lodiera duen mantu batek inguratzen du. Planetaren hozteak, bere diametroan 2 eta 4km-ko galera bat eragin zuen, nukleoa eta mantua uzkurtzearen ondorioz. 

Izotzaren zein radarreko goi-distiraren jatorria

Merkuriori egin zitzaizkion lehen ikerketak, Areciboko (Puerto Rico) eta Goldstoneko (Kalifornia, AEB) irrati-teleskopioek egin zituzten, Very Large Arrayren (VLA) laguntzarekin. Goldstonek bidalitako uhinek 460 kW-tik 8,51 Ghz-rainoko potentzia zuten. VLAk jasotako uhinek, 26 antenen bitartez, radarrean distira erakusten zuten. Esan beharra dago, Polarizatu gabeko uhinak jaso zirela Merkurioko ipar polotik.

Areciboko irrati teleskopioekin egin ziren ikerketei esker, (2,4 Ghz-ko uhinekin eta 420kW-ko potentziarekin), Merkurioko lurrazaleko radar mapa bat egin zen, 15 km-ko bereizmena zuen mapa honek. Ikerketa hauei esker, polarizaziorik gabeko guneak eta islapen handikoak aurkitu ziren, guztira 20.

Merkuriok izotza izatearen ideia burugabea dirudi, besteak beste, Eguzkiarengandik duen hurbiltasunarengatik eta bertan dauden tenperatura altuengatik (420 °C egunez eta –180 °C gauez). Esan beharra dago ordea, erradarretako argazkietan, izotza distira handi batekin azaltzen dela eta jasotzen diren uhinak polarizazio oso baxukoak direla. Bestalde, silikatodun harriek, Merkurioko lurrazalaren zati gehiena estaltzen duten harriek, izotzaren aurkako jarrerak erakusten dituzte.

Merkurion izotza egotearen alde hainbat aurkikuntza egin dira, horien artean dugu, Lurreko erradarren bidez egin den bat. Aurkikuntza honek dioenez, planeta honetako goi latitudeetan dauden krater sakonen barnean eguzkiaren argia ez da segurasko iritsiko, eta beraz, izotza egoteko toki egokiak izan daitezke.

Honen adibide bat izan daiteke, Merkurioko hego poloan dagoen Chao Meng-Fu kraterra, Lurreko radarrek gune hau distira handiz erakusten baitute.

Ipar poloan aurkikuntzak egiteko baliabide eskasagoak daude. Mariner 10 zunda bertatik igaro zenean, ez zituen nahiko argazki atera gune hau erabatean kartografiatzeko, beraz, aurkikuntzak egitea zailagoa da. Aipatzekoa da, badirelako gune batzuk kraterrik gabekoak radarrak distiratsu erakusten dituenak.

Radarrek Merkurion erakusten duten distira ez da izotz puruak duenaren hainako distira, seguruenik, izotz hau hautsak estalia egongo delako izango da.

Izotzaren jatorria

Merkurion dauden eguzki izpirik jasotzen ez duten kraterren izatea ez da arraroa gure eguzki-sisteman, Ilargiko ipar poloan dagoen krater erraldoi batean (Aitken arroa deritzona) izotza egon daitekeela ere uste da. Ilargian egon daitekeen izotz hau, Merkuriokoa bezala, kanpo eragileei egoizten zaie, hala nola, kometeei, meteoritoei, etab. Merkurioren kasuan, seguruenik meteoritoek ekarritakoa izango zen izotza, hauek ura garraiatu dezaketela frogatuta baitago. Meteorito hauetako izotza krater sakonetan geratuko zen eta bertan irauteko ahalmena izango zuen milioika edo milaka milioika urteetan.

Beste hipotesi batek dio ordea, Merkurioren barnetik ura atera zela, hipotesi hau ez dago frogatuta. Izotza galtzeko Merkuriok barne mekanismoren bat duenik ere ez da frogatu, adibidez, higadura, eguzki haizea edo fotodisoziazioa.

Meteoritoek izotza Merkuriora garraiatzeak ere bere bitxikeriak ditu, besteak beste, planeta honek dituen tenperatura altuak (420 °C) eta eguzki izpien gainditzea. Aipatzekoa da, eguzki izpiekin kontaktuan jarriz gero ura, arruntena, substantzia hau sublimatzea izango zela.

Zientzialariek uste dutenez, Merkurioko tenperaturak ez lirateke arazo handia izango izotzarentzat, goi latitudeetan tenperatura baxua egon ohi delako kraterren barnean, -171 °C-tik -106 °C-rainokoa.

MESSENGER zunda Merkurioara iritsi eta izotzaren inguruko hainbat  zantzu aurkitu zituen arte, ez zegoen onartuta substantzia honen existentzia planeta honetan. Zunda iritsi arte, radarraren bidez jasotako datuek sortu zituzten espekulazioak baino ez ziren egon gai honen inguruan. MESSENGER zundak zantzu hauek aurkitu izan ez balitu, esan beharra dago, radarrak erakusten dituen distirak sulfato metalikoei egotzi ahal izango zirela, beraz, ez zen izotzaren existentzia frogatu ahal izango. Izotz plakak estaltzen dituen hautsa jatorri organikokoa izan daitekeela uste da.^[3]

Merkurioko atmosfera

Planeta batean atmosfera bat egotea, gorputz honentzako geologiarentzat garrantzi handikoa da, batezere, haizeak eragindako higadura, hezetasuna, tenperatura aldaketak, eta beste hainbat eragileek, lurrazalaren eraldaketa gauzatzen dutelako, eta beraz, baita materialen hondatzea. 

Merkurioko atmosfera bere sorreratik, hau da, duela 4 mila milioi urtetik, gutxira ia indarrik gabe edo erdi deuseztatuta geratu zen. Eguzki haizeak eta planetaren grabitate baxuak eragin zuen ia guztizko desagertze hau. Hala ere, oraindik badu 10-15 bar-eko atmosfera oso ahul bat. Merkuriok atmosfera bat edukiko balu, tenperaturaren egonkortzea eragingo luke eta gainera kanpo eragileen talkak murrizten lagunduko luke, hala nola, meteorito, meteoroide edo kometen talkak. Aipatzekoa da, Merkurioko tenperaturek egonkortasunik ez dutela ezagutzen, egunez 420 °C izatetik, gauez –180 °C izatera igarotzen baitira.

Tenperatura aldaketa bortitzen ondorioz, lurrzalean partikulek dituzten interakzio motak agitazio termikoarekin lotura dutela uste da.

Erreferentziak

Iturriak

• Lurra. Geologia Fisikoarenganako sarrera, Edward J. Tarbuck eta Frederick K. Lutgens. Prentice Hall (1999).
• "Izotza Merkurion". El Universo, Enciclopedia de la Astronomía y el Espacio,  Planeta-De Agostini editoriala, pp. 141-145. Vol 5. (1997)
• Stardate, Guide to the Solar System.  Texas Unibertsitatearen argitarapena Austin McDonald Behatokian
• Our Solar System, A Geologic Snapshot. (NASA NP-157). 1992ko maiatza.
• Argazkia: Merkurio. NASA (LG-1997-12478-HQ)

Ikus, gainera

• Merkurio
• Astrogeologia
• Agitazio termikoa
• Ilargiaren geologia

Kanpo estekak

• Wikimedia Commonsek Merkurioren inguruko informazio gehiago eskaintzen du.
• Mariner 10 (Ingelesez)
• Merkuriori buruzko informazioa (Ingelesez)
• Merkuriori buruzko informazioaren tourra (Ingelesez)
• MESSENGER zundaren webgune ofiziala (Ingelesez)